Realizacja budowy linii elektroenergetycznej
Budowa linii elektroenergetycznej to duże wyzwanie inżynierskie. Inwestycja może przebiegać przez tereny rolnicze, podmokłe, zalewowe, leśne, chronione, zamieszkałe, nad rzekami, drogami, torami. Jednak często najdłuższe i najtrudniejsze prace odbywają się przed przysłowiowym wbiciem łopaty. Wykonawca napotyka na liczne utrudnienia i bariery formalno-prawne, z którymi musi sobie profesjonalnie poradzić. Jak wygląda taki proces?
Zmiany przeznaczenia terenów
Linie elektroenergetyczne często przebiegają przez setki działek. Większe konstrukcje lub pojedyncze słupy elektryczne oznaczają jedno - wyłączenie gruntów z produkcji rolnej i leśnej. To wymaga zawarcia z ich właścicielami lub użytkownikami wieczystymi umów służebności przesyłu. Uwzględniają one:
- zgodę właściciela na posadowienie i pozostawanie urządzenia bezterminowo
- czasowe udostępnienie terenu na wjazd maszyn budowlanych
- zgodę na wejście i wjazd upoważnionych serwisantów w przyszłości, w razie potrzebnych napraw, modernizacji i konserwacji
- zobowiązanie do uprzątnięcia terenu po zakończeniu prac przez inwestora
- ustalenie wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu oraz odszkodowania za straty na gruncie oraz przyszłych odszkodowań w razie przeprowadzania robót eksploatacyjnych
Prawo do użytkowania cudzego terenu w opisywany sposób nazywa się fachowo służebnością przesyłu. Jej ustalenie wymaga sporządzenia aktu notarialnego z oświadczeniem woli właściciela. Kością niezgody między nim a inwestorem są zazwyczaj kwestie finansowe, dlatego podczas negocjacji nieraz zatrudniani są rzeczoznawcy majątkowi. Jednakże, zgodnie z Ustawą o Gospodarce Nieruchomościami, każda budowa linii elektroenergetycznej stanowi inwestycję celu publicznego. Jest to zatem projekt dla dobra ogółu. Dlatego, jeżeli właściciel nie wyraża zgody, ograniczenie w korzystaniu z nieruchomości może powstać na podstawie decyzji administracyjnej. Starosta decyduje o tzw. “małym wywłaszczeniu”, czyli częściowym pozbawieniu prawa własności. Jest ono obwarowane kilkoma warunkami:
- projekt musi być zgodny z miejscowym planem zagospodarowaniaprzestrzennego (MPZP) lub decyzją o ustaleniu lokalizacji inwestycji
- należy wykazać, że zajęcie danego terenu jest niezbędne dla powstania linii
- najpierw trzeba przeprowadzić (nieudane) negocjacje z właścicielem
Obie strony mogą odwoływać się od decyzji starosty do właściwego wojewody. Ponadto, istnieje możliwość ustanowienia służebności przesyłu na podstawie prawomocnego postanowienia sądowego.
Pozwolenia organów publicznych
Nowa linia lub stacja elektroenergetyczna potrzebuje decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Chodzi o zezwolenie z punktu widzenia ochrony środowiska. Wydaje je miejscowy wójt lub burmistrz albo Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska. Projektowanie linii napowietrznych często przewiduje zajęcie terenów leśnych, dlatego potrzebna jest też decyzja zezwalająca na wyłączenie gruntów z produkcji leśnej. Dodatkowo, w imieniu inwestora należy wystąpić o wydanie zezwolenia na wycinkę drzew i krzewów.
Budowa linii elektroenergetycznej a plany zagospodarowania
W odpowiednim urzędzie miasta lub gminy można zapoznać się z dwoma kluczowymi dokumentami:
- Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego (SUiKZP) – obejmuje całą gminę i określa jej ogólne kierunki rozwoju.
- Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (MPZP) – dotyczy mniejszego obszaru i podaje szczegóły dopuszczalnych sposobów jego użytkowania.
Wobec tak poważnej inwestycji jak projektowanie linii napowietrznej, często trzeba wprowadzać w powyższych dokumentach zmiany. W takim przypadku, a także, gdy brak jest MPZP, należy doprowadzić do jego uchwalenia. Czasami, w przypadku braku MPZP, możliwe jest uzyskanie decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji dla celu publicznego. Wniosek o nią należy złożyć do wójta/ burmistrza/ prezydenta miasta wraz z licznymi załącznikami, m.in. decyzją o uwarunkowaniach środowiskowych, mapą zasadniczą z państwowych zasobów, określeniem granic terenu i charakterystyką jego zagospodarowania.
Warto również nadmienić, że w przypadku budowy na gruntach rolniczych wysokiej klasy (od 1 do 3) lub leśnych inwestycja musi koniecznie być ujęta w MPZP (jeśli tereny nie uzyskały zgody na zmianę przeznaczenia). Procedury uchwalenia bądź zmiany MPZP wymagają wielu uzgodnień i decyzji, które dotyczą, m.in. ochrony przyrody i zabytków, obsługi komunikacyjnej, utrzymania miejscowych wód. Wymaga to wielu konsultacji z ekspertami. Cała budowa to inwestycja liniowa, co często oznacza również konieczność współdziałania sąsiadujących gmin. Istnieją też okoliczności zawieszania postępowania w przypadku procedury uzyskiwania decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego. To wszystko czyni tę część formalności szczególnie trudną i czasochłonną.
Plan zagospodarowania linii elektroenergetycznej
Możliwość przyspieszenia przez podział budowy
Po uzyskaniu zgodności z MPZP potrzebne jest jeszcze albo pozwolenie na budowę, albo zgłoszenie budowy. To zależy głównie od napięcia znamionowego - do 15 kV wymagane jest tylko zgłoszenie. Ponadto, często potrzebne są pozwolenia na przebudowy obiektów krzyżowanych. Polskie prawo dopuszcza etapowanie długich inwestycji, czyli wydawanie odrębnych pozwoleń na budowę dla jej części. W tym przypadku, niezbędnym warunkiem jest możliwość ich samodzielnego funkcjonowania zgodnie z przeznaczeniem. Nieraz budzi to wątpliwości, ale dla odcinków linii przesyłowych uznaje się tę praktykę za uzasadnioną, ponieważ takie dzielenie prac formalno-prawnych pomaga unikać błędów i przyspiesza działania, dając możliwość wcześniejszego rozpoczęcia budowy.
Formalności przy budowie linii przesyłowych – zmiany w 2023 r.
W roku 2023 znowelizowano ustawę z dnia 24 lipca 2015 r. o przygotowaniu i realizacji strategicznych inwestycji w zakresie sieci przesyłowych. Celem było skrócenie procedur, co zapewne ma związek z lawinowym ostatnio rozwojem OZE. Zmieniły one dynamikę w całej krajowej sieci elektroenergetycznej, co wymaga szybszego realizowania rozbudowy i modernizacji sieci. Wprowadzono definicję inwestycji towarzyszących, dla których procedury są uproszczone. Teraz zaliczają się do nich linie wysokiego napięcia już od 110 kV zarządzane przez wszystkich operatorów systemów dystrybucyjnych. Zwiększono listę inwestycji strategicznych z 52 do 85, plus dodano 81 inwestycji towarzyszących. Zliberalizowano też wymogi co do uzyskiwania zezwoleń lub obowiązku zgłaszania budowy.
Kolejną zmianą w otoczeniu prawnym inwestycji jest nowelizacja przepisów o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, gdzie zlikwidowano zapis o opisanych powyżej uwarunkowaniach i kierunkach zagospodarowania przestrzennego. Do końca 2025 r. mają one zostać całkowicie zastąpione przez plany ogólne, które będą aktami prawa miejscowego. Mają być bardziej przejrzyste i praktyczne, a także darmowo dostępne w systemie informatycznym. MPZP będą w przyszłości sporządzane na ich podstawie.
Formalności poprzedzające budowę linii elektroenergetycznej są liczne i zawiłe. Aby podołać wyzwaniu, wykonawcy zatrudniają specjalistów od prawa budowlanego, urbanistów i rzeczoznawców majątkowych. Ich praca jest niezbędna, aby inwestycja mogła przebiegać bez zakłóceń i przy zadowoleniu wszystkich, na których będzie miała niebagatelny wpływ.